عنصر آب در قصيدۀ «يتوهج کنعان» عزالدين مناصره بر اساس روش نقدي گاستون باشلار
بحث في مجلة نقد ادب معاصر عربي جامعة يزد - http://mcal.yazd.ac.ir
| چکیده | |
| گاستون باشلار، فیلسوف، ریاضیدان، فیزیکدان و ناقد ادبی فرانسوی، با تکیه بر چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش، یک شیوۀ نقدی جدید در حوزۀ ادبیات، ارائه نمود. در روش نقدی او، شاعر ابتدا اندیشۀ ذهنی خود را در تخیلاتش میپروراند و بعد، آن اندیشهها را در قالب کلمات، به وجود لفظی و تصاویر شاعرانه مبدل میسازد؛ به نظر او عناصر چهارگانه، منبع الهام و شکلگیری خیالی هستند که اثرگذاری و اعجابانگیزی فراوانی در پی دارند. او آب را یک موجود زنده، مؤنث و پراحساس میداند که در حالتهای مختلف، تخیلات مختلفی را به مخاطب القا میکند. این شیوۀ نقدی در برخی قصاید شاعران طبیعتگرا، از جمله قصیدۀ «یتوهج کنعان» عزالدین مناصره دیده میشود. مناصره، شاعر متعهد فلسطینی، در سرودن این قصیده به طبیعت گرایش فراوانی یافته و آب در کنار پدیدههای طبیعی دیگر در این قصیده، کارکرد فراوانی دارد. دریا، چشمه، باران، اشک و شبنم، هر یک در این قصیدۀ طولانی، جایگاه مهمی داشته و با دلالتهای واقعی و رمزی خود، تخیلی را ایجاد نمودهاند که در بسیاری از موارد، بر اساس تخیل ابداعی باشلار، قابل تفسیر و تحلیل است؛ البته شایان ذکر است که این امر، با توجه به گرایشهای پستمدرنیستی مناصره و هنجارشکنیهای او، مصداق کامل ندارد و در برخی موارد تخیلات شعری او با تخیلات باشلار یکسان نیست. این مقاله گامی است در جهت نشان دادن خیال و تصویرسازیهای مناصره با استفاده از عنصر آب؛ اینکه آب چه جایگاهی در خیال شعری مناصره داشته و نقش آن در تصویرسازیهای شاعر چگونه ارزیابی گشته و تا چه حدی با نقد ابداعی باشلار قابل تطبیق است. به عنوان مثال، الهامات آبهای جاری، ایستا، ژرف، تیره، پاک و شیرین مورد استفاده در قصیده، که با شیوۀ نقدی باشلار منطبق هستند، مورد ارزیابی قرار گرفته اند. |
