«بیهوده‌کاری» در آیینه‌ی ضرب‌المثل‌های فارسی و عربی

چکیده
«مَثَل» مقوله‌ای زبانی- ادبی به‌شمار می­آید که از جایگاهی والا در فرهنگ ایرانی و عربی برخوردار است. مثل‌نگاران ایرانی و عرب سعی وافر داشته­اند که امثال را گردآوری و ثبت و ضبط نمایند. شیوه­ی مثل­پژوهی و تدوین ضرب‌المثل­ها بیشتر مبتنی بر شیوه‌ی «دسته‌بندی الفبایی» بوده است و هیچ‌گونه رابطه و پیوند منطقی و معنایی میان امثال به‌چشم نمی‌خورد. نگارنده بر این باور است که دسته‌بندی امثال براساس «حوزه‌های معنایی» می­تواند از یک‌سو مثل‌پژوهان و پژوهندگان را در مطالعات مردم‌شناسانه و کشف عناصر فرهنگی و تمدنی ملت‌ها کمک نماید و از سوی دیگر، دستیابی به مثل‌های مربوط به حوزه‌های مختلف را امکان‌پذیر می­نماید. در این پژوهش، تلاش شده است ضرب‌المثل­های دلالت‌کننده بر «بیهوده‌کاری» در فارسی و عربی بررسی گردد. ابتدا تعاریف گوناگونی از «مثل» از منظر مثل‌پژوهان ایرانی و عرب ارائه شده است؛ آنگاه مجموعه امثال حوزه‌ی مذکور به‌شکل تطبیقی بررسی شده‌اند. این مقاله می­تواند در حوزه­های مثل‌شناسی و مثل‌نگاری و تطبیق امثال فارسی و عربی با تأکید بر اهمیت «طبقه‌بندی معنایی» امثال نه «دسته‌بندی الفبایی» آنها کاربرد داشته باشد. نگارنده رفتارهای بیهوده، نسنجیده، غیر منطقی، متهورانه و عاری از هرگونه دوراندیشی، سنجیدگی و ظرافت را به‌عنوان یک آسیب اجتماعی و فرهنگی تلقی کرده و سعی نموده است تا ابعاد گوناگون بیهوده­کاری را در امثال فارسی و عربی تجزیه و تحلیل نماید.
کلیدواژه‌ها
مَثَل؛ حوزه‌ی معنایی؛ بیهوده‌کاری؛ امثال تطبیقی