بررسي تطور ساختاري دو قصيدة جاهلي و اسلامي از حسان بن ثابت با نظر به مكتب ساختارگرايي

چکیده
حسان بن ثابت انصاري از جمله شاعران مخضرمي است كه اشعار زيادي در دورة جاهلي و اسلامي از وي به يادگار مانده‌است. اشعار هر دو دوره از زندگاني شاعر داراي شاخص‌ها و مشخصه‌هايي است كه هر دو دوره از اطوار شعري شاعر را از يكديگر متمايز مي‌كند. نگارندگان در اين مقاله دو قصيدة جاهلي و اسلامي از شاعر را بر پاية مكتب ساختارگرايي مورد بررسي قرار داده‌اند، و ثابت كرده‌اند كه قصيدة جاهلي شاعر از نظر اساليب هنري و زيباشناختي در مقايسه با قصيدة اسلامي وي در مرتبة بالاتري قرار دارد. مقايسة بين اين دو قصيده، بدون هرگونه پيش داوري قبلي انجام گرفته و بيش‌تر نظر به خود قصايد بوده‌است. با توجه به مقايسة فوق و چند مقايسة ديگر بين اشعار جاهلي و اسلامي حسان مي‌توان گفت كه عموم قصايد جاهلي حسان از منظر ساختاري و مسايل زيباشناختي در مرتبة بالاتري از قصايد اسلامي وي قرار دارند. بررسي ساختاري اشعار هر دو دوره از زندگاني حسان، در سه سطح آوايي( ايقاعي- صرفي)، دلالي (واژگاني- جانشيني) و نحوي ( همنشيني- تركيبي) صورت پذيرفته‌است. عموم قصايد جاهلي شاعر از منظر آوايي و دلالي در مرتبة بالاتري قرار دارند، و از نظر ادبي شاعرانه‌تر و هنرمندانه‌تر هستند زيرا ميزان بهره‌گيري شاعر از مسايل هنري و زيباشناختني بيش‌ترو ملموس‌تر بوده و اين امري است كه حتي توجه ناقدان قديمي مانند اصمعي و ابن سلام و ديگران را به خود جلب كرده‌است، اما از منظر نحوي يا همنشيني بين قصايد اين دو برهه اختلاف بيني مشهود نيست، زيرا تغييرات نحوي زمان‌بر بوده و به سادگي در حيطة زباني رخ نمي‌دهد.