1-1- بيان مسئله پژوهش
يکي از ويژگي‌هاي ممتاز علوم در اين عصر، تنوع موضوعي و تخصصي آنهاست به گونه‌اي که تسلط بر همه شاخه‌ها، موضوعات و تخصص‌هاي مندرج در يک علم را تقريباً نا ممکن ساخته است. به همين روي، هر علمي بايد از يک نظام رده‌بندي موضوعي برخوردار باشد که ميان شاخه‌ها و تخصصات آن تمايز ايجاد کند و به روشي کاملاً علمي ميزان و گستره اشتراکات و اختلافات ميان آنها را تبيين کند. اين کار باعث مي‌شود جامعه هدف اعم از مخاطبين و متخصصين از موضوع و جايگاه آن در علوم و شاخه‌هاي مرتبط شناخت کاملي به دست آورد.
نظام رده‌بندي بر اساس اشتراکات و اختلافات ميان مجموعه‌هاي علوم و براي تحقق هدفي خاص شکل مي‌گيرد. در اين طبقه‌بندي موضوعي، شاخه‌هاي هر مجموعه بايد از يک خصوصيت مشترک برخوردار باشند که در مجموعه‌هاي ديگر وجود ندارد. در اين نظام هر شاخه و هر موضوع اشتراکاتي با شاخه و موضوع ديگر دارد که از تشابه و اهميت بالايي برخوردار است. بنابراين، نظام رده‌بندي بر اساس ويژگي يا خصوصيت مشترک ميان اعضاي مجموعه شکل مي‌گيرد.
رده‌بندي‌هاي متعددي از زمان ارسطو تا به امروز ارائه شده که همه آنها حول محور موضوع بوده است. بيشتر رده‌بندي‌هاي فعلي نيز بر اساس تقسيم موضوعي شکل گرفته است. به اين صورت که ابتدا يک موضوع اصلي وجود دارد، سپس موضوعات فرعي ديگري از آن منشعب مي‌شود که به صورت زنجيره‌وار درون و برون موضوع اصلي با هم مرتبط مي‌شوند.
از مهمترين و معروفترين اين رده‌بندي‌ها، مي‌توان به رده‌بندي ديوئي، رده‌بندي کتابخانه‌اي گنگره، کولن و … اشاره کرد که از آنها نظام‌هاي رده‌بندي ديگري اقتباس شده است که به علومي مانند رياضي ، نجوم و فيزيک و حتي برخي شاخه‌هاي علوم انساني تعلق دارد.
از ميان اين رده‌بندي‌ها، رده‌بندي علوم رياضي که از سويي بر اساس نظام موضوعي تشکيل شده و براي هر موضوع کدي خاص تخصيص يافته و از سوي ديگر داراي نظام طبقه‌بندي زنجيره‌ايست، شهرت بيشتري يافته است. رده‌بندي‌هاي ديگري مانند رده‌بندي علوم فيزيک و نجوم وجود دارد که کاملاً شبيه رده‌بندي رياضيات است. يکي از مهمترين اهدافي که رده‌بندي رياضي در پي آن بوده، اين است که نظامي منسجم و هماهنگ از موضوعات مورد پژوهش در رياضيات ارائه دهد، به طوري که پژوهشگران و متخصصان را در شناخت موضوعات متنوع و رابطه آنها با يکديگر را ياري کند، افزون بر اين، اين امکان را فراهم سازد که مقالات و پژوهش‌هاي مرتبط با هر موضوع در ذيل آن فهرست شوند.
با توجه به اين که علوم تجربي و فني از علوم ديگر کمتر تأثير مي‌پذيرد و اگر تأثير بپذيرد، تأثير آن واضح و روشن است، ارائه نظام رده‌بندي براي آنها در مقايسه با علوم انساني و اجتماعي آسانتر است؛ علومي که از اين ويژگي برخوردار نيست، بلکه برعکس، ماهيت ذاتي اين علوم چنين اقتضا مي‌کند که از علوم مختلف تأثير بپذيرد و به شکل گسترده و نامحدودي با آنها در ارتباط باشد.
زبان و ادبيات عربي از جمله علوم انساني است که لازم است پژوهشگران و متخصصان امر براي تهيه نظام رده‌بندي علمي و موضوعي براي آن اقدام کنند. رشته‌هاي کتاب‌شناسي و کتاب‌داري در دانشگاه‌هاي عربي تلاش کرده‌اند اين خلأ را پر کنند، ولي آنها تنها به رده‌بندي کتابخانه‌ها اکتفا کرده و به موارد ديگر مانند برنامه‌هاي درسي و شاخه‌هاي علوم به دور از کتاب‌هاي تأليفي در اين زمينه‌ها نپرداخته‌اند. به همين جهت، اين پروژه تلاش مي‌کند به منظور خدمت به زبان قرآن کريم و امت اسلامي، رده‌بندي‌اي موضوعي و جامع از زبان و ادبيات عربي ارائه دهد.
1-2- اهداف پژوهش
هدف کلان و اصلي اين پژوهش ارائه نظام رده‌بندي از علوم زبان و ادبيات است. اهداف فرعي آن نيز عبارت‌اند از:
1-3- ضرورت و اهميت پژوهش
ميزان اهميت چنين پروژه‌هايي که تلاش دارد براي يک علم، نظام طبقه‌بندي ارائه دهد، بر کسي پوشيده نيست. به همين روي، چنانکه ديديم انجمن‌ها و دانشگاه‌هاي مختلفي تلاش کرده‌اند نظام‌هاي طبقه‌بندي مختلفي براي علوم مختلف ارائه دهند. همانگونه که مي‌دانيم زبان و ادبيات عربي در دانشگاه‌هاي جهان به عنوان يک گروه علمي در ميان علوم انساني مطرح بوده و خواهد بود، ولي علي رغم اين جايگاه، همچنان فاقد نظام طبقه‌بندي‌ايست که موضوعات مرتبط با آن را تبيين و تخصص‌ها و شاخه‌هاي آن را تعيين کند. افزون بر اين، نظام طبقه‌بندي به پژوهشگران و علاقه‌مندان به اين رشته کمک خواهد کرد تا درباره تعداد پژوهش‌ها، بهترين دانشگاه‌ها، بهترين کتاب‌ها و پژوهش‌ها، شيوه ارتباط‌گيري با آنها و کشور‌ها مطرح و فعال در اين زمينه اطالاعات دقيقي کسب کنند. مهمتر اين که اين نظام طبقه‌بندي گروه‌هاي عربي سرار دنيا را از تشتت و پژوهش‌هاي تکراري رها مي‌سازد و آن را زير سايه پرچمي واحد گرد هم مي‌آورد تا تلاش‌هاي خويش را براي پيشرفت اين گروه در شاخه‌هاي مختلف يکي سازند.
علاوه بر اين، نداشتن نظام جامع طبقه‌بندي موضوعي موجب مي‌شود در ميان گروه‌هاي عربي دنيا نوعي سرگرداني و چند دستگي در برنامه‌هاي آموزشي وچند پارگي در سياست‌هاي آموزشي و پژوهشي آنها حاکم باشد.
1-4- پيشينه پژوهش
در تاريخ تمدن اسلامي دانشمندان بزرگي در صدد طبقه‌بندي علوم مختلف بر آمده‌اند که از ميان آنها مي‌توان به حکيم فارابي در کتاب «إحصاءالعلوم»، خوارزمي در کتاب «مفاتيح العلوم»، بيضاوي در کتاب «تصنيف العلوم» و ابن حزم اندلسي در کتاب «تصنيف العلوم» اشاره کرد. در تمدن غربي معاصر نيز مي‌توان به رده‌بندي ديوئي، رده‌بندي کتابخانه‌اي کنگره، رده‌بندي موضوعي انجمن رياضي و رده‌بندي موضوعي فيزيک اشاره کرد.
1-5- نو‌آوري اين پژوهش
درباره طبقه‌بندي شاخه‌هاي زبان و ادبيات عربي طبقه‌بندي‌هايي مانند رده‌بندي ديويي و رده‌بندي کنگره و … وجود دارد، ولي اين رده‌بندي‌ها حاصل تلاش متخصصان علم اطلاعات و مديريت کتاب‌خانه‌هاست، ونه اينکه نتيجه افکار متخصصان علوم زبان و ادبيات عربي باشد. اين رده‌بندي‌هاي هرچند در طبقه‌بندي کتاب‌هاي زباني و ادبي مفيد است، ولي در طبقه‌بندي موضوعي که از طبقه‌بندي کتاب‌ها فراتر مي‌رود و شاخه‌هاي زبان و ادبيات عربي و گرايش‌هاي آن را دسته‌بندي مي‌کند، مفيد نيست. بي ترديد، تحقق اين مهم تلاش متخصصان زبان و ادبيات عربي را مي‌طلبد. شايد به همين دليل است که دانشمندان علوم رياضي به امثال رده‌بندي ديوئي وکنگره بسنده نکرده و رده‌بندي خاص خود را ارائه داده‌اند که در همه مجلات پژوهشي علوم رياضي اِعمال مي‌شود. رده‌بندي‌هاي تخصصي در حوزه فيزيک و رايانه هم چنين است. به همين دليل، اين پروژه در نوع خود از اولين کارهاي مهم در زمينه طبقه‌بندي موضوعي حوزه علوم انساني محسوب مي‌شود.
1-6- کاربرد نتايج پژوهش
ابتدا حوزه‌هاي علمي و موضوعي و روابط ميان آنها در زبان و ادبيات عربي مشخص مي‌شود، سپس موضوعات فرعي که سه سطح دارد و براي هر سطح کدي خاص تعيين شده است و جايگاه آن را در سلسله مراتب نشان مي‌دهد، ارائه مي‌شود.
اين پروژه بر دو اصل بنا شده است:
در اين پژوهش از الگوهاي زير استفاده شده است:
https://msc2020.org/
https://mathscinet.ams.org/msc/pdfs/classifications2010.pdf
ديتابست اين پژوهش:
https://zbmath.org/classification/
نمونه‌اي از الگوي رده‌بندي علوم رياضي:
https://journals.aps.org/PACS
بروندادهاي اين پژوهش در دو سطح قابل ارائه است:
